به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» اثری از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی است که در آن به احکام شرعی موضوعات مختلف زندگی اشاره شده و «حوزه نیوز» به انتشار این احکام در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.
* احکام مهریه
- وصول مهریّه
سؤال ۵۶۱. زن چه زمانی میتواند مهریّه را طلب کند؟
جواب: در صورتی که مدّتی برای دادن مهر در عقد تعیین نشده باشد، زن حق دارد مهر خود را فوراً مطالبه کند، بلکه می تواند پیش از گرفتن مهر از نزدیکی کردن شوهر خودداری نماید، چه شوهر توانایی بر دادن مهریه داشته باشد یا نه؛ مگر این که عدم توانایی او قرینه بر این باشد که مهر از اوّل بر ذمّه بوده، نه بصورت نقدی.
سؤال ۵۶۲. حقیر بدون اطّلاع از مرام بهائیت به ازدواج مردی بهایی بااجرای صیغه عقد اسلامی درآمدم و همسرم بعد از چند سال زندگی فوت کرد. در وقت اجرای صیغه عقد، قطعه زمینی به عنوان مهریه به این جانبه تحویل شد که بعد از انقلاب چون همه املاک آنها را دولت تصرّف نمود ملک این جانبه نیز همراه آنها به تصرّف دولت درآمد. آیا این جانبه ذی حق هستم تا مطالبه حقّ کنم و آیا مهر مذکور ثابت است؟
جواب: شما به اندازه مهرالمثل در اموال آن مرد حق دارید.
سؤال ۵۶۳. شخصی دختر خود را شوهر می دهد، مسائلی را انجام می دهند که شوهر قدرت آمیزش خود را ازدست می دهد به گونه ای که منجر به طلاق می شود، بعد از عدّه، پدر دخترش را به عقد مرد دیگری درمی آورد که این شوهر نیز به سرنوشت مرد اوّل گرفتار می شود ولی وقتی به دکتر مراجعه می کند دکتر او را سالم تشخیص می دهد در عین حال دارو اثر نمی بخشد. پدر دختر مبلغ ۳۱۰ هزار تومان برای طلا و جهیزیه گرفته و پنجاه هزار تومان خرج عروسی کرده و صد هزار تومان مهریه دختر قرار داده است، اگر شوهر طلاق بدهد حق دارد پول و مصرف را پس بگیرد؟ حکم مهریه چیست؟
جواب: هرگاه دخول صورت نگرفته باشد باید نصف مهر را بدهد و اموالی که خریده است قابل بازپس گرفتن نیست. درمورد جهیزیه و طلا هرگاه جزء مهریه بوده باید نصف آن را به زن بدهد و اگر جزء مهریه نباشد آن چه موجود است را می تواند باز پس بگیرد.
سؤال ۵۶۴. به علّت شکایت همسرم، مبنی بر درخواست مهریه، دادگاه دستور توقیف اشیای مغازه ام را داده است، همچنین سند مغازه ای که تنها منبع درآمد این جانب می باشد را توقیف نموده است. آیا این کار مشروع است؟ آیا مهریه را نمی توان به صورت اقساط پرداخت؟
جواب: هرگاه مرد در پرداخت مهریه به عسر و حرج بیفتد باید به صورت اقساط از او گرفت، به نحوی که حقّ زن نیز رعایت گردد.
- مهریّه و تورم
سؤال ۵۶۵. مهریه هایی که مثلاً ۵۰ سال پیش صد تومان بوده، آیا اکنون همان مقدار بر عهده زوج است یا این که باید قدرت مقدار خرید صد تومان در ۵۰ سال پیش به عنوان مهریه محاسبه شود؟
جواب: باید مصالحه کنند یا برطبق قیمت امروز بپردازد.
سؤال ۵۶۶. مهریه خانمی چهل سال قبل دو هزار تومان تعیین شده است، و اکنون تقاضای اداء آن را دارد، شوهر حاضر است همان مبلغ را بپردازد، ولی زن می گوید: «شوهرم در آن زمان مهریه را یک ساعت آب و نصف منزل قرار داد و من هم قبول کردم، ولی بخاطر مشکل ثبتی، همان مبلغ دو هزار تومان قرار داده شد». اکنون با توجّه به تورّم شدید حکم این مسأله چیست؟
جواب: اگر آن زن ثابت کند که مهریه واقعی همان آب و منزل بوده، حق دارد آن را بگیرد، و اگر مهریه دو هزار تومان بوده، می تواند معادل آن را به قیمت امروز (طبق نرخ متوسّط تورّم اجناس) بگیرد. در سایر مطالبات نیز حکم همین است؛ یعنی هر گاه فاصله زمانی و تورّم زیاد باشد به قیمت روز محاسبه می شود.
سؤال ۵۶۷. هفده سال پیش به عقد مردی در آمدم، و در این مدّت علیرغم تمام مشکلات همراه او بودم، وی هم اکنون صاحب ۲۵ میلیون تومان سرمایه است و اقدام به ازدواج مجدّد کرده و مرا طلاق داده است، با توجّه به تنزّل شدید ارزش پول، آیا می توانم مهریه ام را به قیمت امروز بگیرم؟ آیا در برابر زحماتی که برای خودش و بچّه هایش کشیده ام، چیزی به من می رسد؟
جواب: چنانچه ارزش مهریه نسبت به زمان گذشته تفاوت کلّی کرده، باید به قیمت امروز بپردازد و اگر در مقابل خدمات شما قول داده که جبران کند، موظّف است به قولش عمل کند.
- بخشش مهریّه
سؤال ۵۶۸. اگر زنی قبل از عقد مهریه خویش را چه در نکاح دائم یا موقّت ببخشد، آیا می توان صیغه عقد را بدون مهریه خواند؟
جواب: در عقد موقّت لازم است مدّت و مهریه هر دو معلوم باشد، امّا در عقد دائم قرار ندادن مهریه ضرری نمی زند، و عقد صحیح است و بخشیدن مهریه قبل از عقد معنا ندارد.
- حق حبس
سؤال ۵۶۹. زوجه از شوهر خود تمکین نموده، ولی زوج قدرت نزدیکی با وی را به علّت عدم قدرت جنسی نداشته است؛ وی اکنون تمکین مجدّد را، منوط به دریافت کلّ مهریه می نماید. آیا به علّت عدم دخول، حقّ زوجه به قوّت خود باقی است، یا در فرض مسأله، حقّ او ساقط شده است؟
جواب: حقّ زوجه در گرفتن مهریه قبل از تمکین مجدّد ثابت است؛ مشروط بر این که مهر حالّ بوده باشد، نه بر ذمّه زوج.
سؤال ۵۷۰. هر گاه زن جز به گرفتن مهر، حاضر به تمکین نشود، و شوهر قادر بر ادای آن نباشد، و در عین حال بگوید: «طلاق نمی دهم، و تا پایان عمر نفقه می پردازم». حکم این مسأله چیست؟
جواب: در صورتی که شوهر قادر به پرداخت مهریه به صورت یکجا نیست، مهریه را تقسیط می کنند و زن باید با گرفتن اولین قسط تمکین کند و اگر تمکین نکرد، نفقه ندارد.
سؤال ۵۷۱. هر گاه مهریه حالّ (نقد) باشد، و شوهر قدرت پرداخت آن را بصورت یکجا نداشته باشد، و در صورت تقسیط بتواند ظرف چند سال بپردازد، آیا دادگاه می تواند بدون رضایت زوجه با تقسیط مهریه، و با وصول اوّلین قسط آن (بدون رعایت حقّ عدم تمکین زوجه) وی را مجبور به تمکین نماید؟
جواب: در صورتی که قرائنی، مانند سنگین بودن مهریه و عدم تمکن زوج به هنگام اجرای عقد، چنین نشان دهد که مهریه یکجا قابل پرداخت نیست، بلکه منظور تدریجی، یا عندالقدره و الاستطاعه بوده است، باید زن با گرفتن قسط اوّل تمکین کند.
سؤال ۵۷۲. مرسوم است که در موقع ازدواج و در زمان عقد مهریه را دو قسمت می کنند؛ یک قسمت را به عنوان کمک به تهیه جهیزیه اخذ می کنند، و مابقی در ذمّه زوج می ماند. لکن در تمام دادگاه ها با استناد به ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی که می گوید: «زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر این که مهر او حالّ باشد. و این امتناع مُسقط حقّ نفقه نخواهد شد» تمسّک کرده، تمام مهریه ها را حالّ (نقد) حساب می کنند. نظر حضرتعالی در این مورد چیست؟
جواب: مهریه در صورتی که قید و شرطی نداشته باشد، حالّ است؛ ولی گاه قرائنی وجود دارد که مهریه نسیه است. مثلاً مهریه سنگین است، و می دانیم شوهر یک جوان کارگر، یا یک جوان دانشجوست، و چیزی ندارد که فوراً بدهد. در این گونه موارد مهریه حال نیست، و زوجه نمی تواند آن را مطالبه کند. همچنین اگر مهریه را دو بخش کنند، نقد و نسیه، در این جا تنها می تواند نقد را مطالبه کند.
سؤال ۵۷۳. غالب فقهای شیعه فرموده اند: «زوجه حق دارد مهر غیر مؤجّل را مطالبه و قبل از دخول می تواند از تمکین تا گرفتن مهر امتناع نماید» و نیز فرموده اند: «در صورت بذل تمکین به فرض دریافت مهر (تمکین تعلیقی) استحقاق نفقه نیز دارد» آیا حقّ امتناع زوجه از تمکین مختص به دخول است یا شامل سایر استمتاعات و یا اطاعت از زوج در امور لازم (از قبیل اقامت در منزل شوهر یا مسافرت با رضایت وی) نیز می گردد به نحوی که اگر در این امور از شوهر اطاعت نکند ناشزه محسوب می شود؟
جواب: ظاهر این است که زن می تواند بدون گرفتن مهر معجّل خود را مطلقاً تسلیم شوهر نکند و در این مدّت بر زوج واجب است نفقه او را بدهد.
سؤال ۵۷۴. زن و مردی و یا اولیا و بزرگان آنها قراردادی بین خودشان می گذارند، مهریه را هم تعیین می نمایند، سپس مبلغ دویست هزار تومان از مهریه نقداً داده می شود و بقیه بر ذمّه زوج می باشد و ارتکاز عرفی بر این است که پس از انجام مراسم عروسی زوجه می تواند مطالبه نماید و زوج هم باید عندالقدره بپردازد همان طوری که علمای گذشته در عقدنامه ها می نوشتند (فلها المطالبه بشرط التمکین وله الاداء عندالقدره والامکان) ولی در این زمان دفاتر رسمی ازدواج بنای مذکور را در نظر نگرفته و می نویسند که زوج باید عندالمطالبه پرداخت نماید و روی این اصل وقتی که اختلافی در بین آنها واقع می شود زن می گوید مادامی که شوهر مهریه را نقداً نپردازد حاضر به تمکین نخواهد شد باید نفقه او را هم بدهد آیا زوجه چنین حقّی را دارد؟
جواب: در صورتی که شرط شده باشد مهریه را عندالمطالبه بپردازد زن حقّ مطالبه مهر را دارد و اگر عدم تمکین به استناد عدم پرداخت مهریه باشد حقّ نفقه نیز دارد و اگر شرط شده باشد و یا قرینه از جهت عرف و عادت وجود داشته باشد که عندالقدره والاستطاعه بپردازد در صورت عدم توانایی شوهر، زن حقّ مطالبه ندارد و اگر تمکین ننماید حقّ نفقه ندارد.
سؤال ۵۷۵. در فرع مذکور اگر زن حقّ امتناع از تمکین داشته باشد تا مهر به وی تسلیم شود اگر زن جهت استمتاعات به غیر از مقاربت تسلیم شده و مدّتی خود را در اختیار زوج قرار دهد این امر باعث از بین رفتن حقّ امتناع زوجه می شود یا این که فقط تسلیم و تمکین تام مسقط است؟
جواب: تمکین تام مسقط است.
سؤال ۵۷۶. لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) دختر خانمی مهریه اش هم معجّل بود و هم مؤجل، مقدار معجّل را در مجلس عقد دریافت نمود و در مؤجل، زمان خاصیّ معین نشد ولی از قراین حالیه و مقالیه مثل این که داماد از قبول کردن مهریه سنگین امتناع داشت ولی پدر دختر گفت مهریه را کی داده و کی گرفته، به دست می آید که موقع پرداخت، بعد از عروسی است امّا الان دختر به تحریک والدین اصرار بر دریافت مؤجّل نیز دارد آیا دختر و یا والدین او حقّ امتناع از عروسی را قبل از پرداخت باقیمانده مهریه دارند؟
جواب: هر گاه قراینی وجود داشته که مؤجل را با فاصله قابل ملاحظه ای بپردازند دختر نمی تواند از عروسی امتناع کند.
ب) داماد قبل از عروسی برای خانم خود مقدار قابل توجّهی وسایل زینتی از قبیل طلا و غیره به عنوان هدیه گرفته است به فرض این که دختر حاضر به عروسی نشود آیا داماد حّق مطالبه آن وسایل زینتی را دارد و آیا استفاده دختر بعد از اطّلاع از عدم رضایت داماد از آن زینت آلات جایز است؟
جواب: حق دارد، و تصرّف در آن از سوی دختر در فرض مسأله جایز نیست.
ج) اگر مهریه سیصد هزار تومان و نصف مایملک داماد باشد آیا این مهریه باطل نیست؟
جواب: این مهریه مجهول و باطل است و به جای آن باید مهرالمثل بپردازد.
سؤال ۵۷۷. اگر زوج (با توجّه به معسر بودن) به حکم دادگاه، مهریه را به صورت قسطی بپردازد، با توجّه به این که امروزه مهریه ها بالاست و پرداخت قسطی آن هم سال ها طول می کشد تا تمام شود، آیا با این حال زن به فرض باکره بودن و عدم مواقعه، حق دارد تا پایان قسط آخر تمکین نکند؟
جواب: در صورتی که قرائنی وجود داشته که این مهریه سنگین را یک جا نمی توان مطالبه کرد، خودداری زن از تمکین جایز نیست، بنابراین متوقّف کردن تمکین بر پرداخت تمام مهر در این گونه موارد جایز نیست.
سؤال ۵۷۸. در صورت مطالبه مهریه از سوی زوجه قبل از عروسی، و عدم پرداخت آن از طرف زوج، بفرمایید:
الف) آیا زوجه می تواند، تا زمان پرداخت مهریه از رفتن به خانه زوج خودداری کند؟
ب) در صورت خودداری از رفتن به خانه شوهر، آیا استحقاق نفقه دارد؟
ج) آیا اعسار و عدم اعسار زوجه تأثیری در حکم مسأله دارد؟
د) آیا آگاهی یا عدم آگاهی زوجه در هنگام عقد نسبت به عدم توانایی زوج در پرداخت مهریه، تأثیری در حکم مسأله دارد؟
جواب الف تا د) زن نمی تواند رفتن به خانه شوهر را مشروط به دریافت مهریه کند؛ ولی می تواند قبل از دریافت مهریه تمکین نکند. مشروط بر این که قبلاً از اعسار زوج خبر نداشته باشد. و در فرض اعسار، اگر از سوی حاکم شرع قسط بندی شود، و شروع به پرداختن اقساط کند، زن باید تمکین کند.
- واجب الحج شدن به واسطه مهریّه
سؤال ۵۷۹. زنی که مهریه زیادی که به حدّ استطاعت حجّ می رسد، از شوهرش طلبکار است، آیا به صرف طلب کاری مستطیع شده و حجّ بر او مستقرّ می باشد؟
جواب: هرگاه گرفتن مهریه از شوهر برای او عیب نباشد و مشکلی در زندگانی او و شوهرش ایجاد نکند، مستطیع است و باید به حجّ برود.
سؤال ۵۸۰. هرگاه قبل از گرفتن مهریه از دنیا برود، آیا لازم است شخصی را به نیابت از او به حجّ بفرستند؟
جواب: اگر حج به جا نیاورده باید ورثه او از مالش بردارند و ادا کنند.
- مسائل متفرقه مهریّه
سؤال ۵۸۱. در صورتی که زوجه دائمی شخصی، با مرد اجنبی فرار نموده و از کشور خارج شود. آیا زن می تواند شخصاً، یا با اعطای وکالت به غیر، نسبت به دریافت مهر خود اقدام قانونی نماید؟ آیا چنین زنی مستحقّ دریافت مهریه می باشد؟
جواب: با توجّه به این که مهریه مربوط به سابق است حقّ گرفتن آن را دارد؛ ولی هر دو نفر از نظر قضایی قابل تعقیب هستند، و از نظر اسلام مجازاتشان شدید است.
سؤال ۵۸۲. لطفاً نظر مبارک خویش را در خصوص این مسأله که اگر زوج در هنگام ازدواج جهیزیه زوجه را از مال خودش تهیه نماید. آیا در موقع طلاق زوجه حقّ مطالبه و استرداد چنین جهیزیه ای را دارد یا خیر، بیان فرمایید.
جواب: اگر جهیزیه را جزیی از مهر یا شرط ضمن العقد قرار دهد، نمی تواند بازپس بگیرد؛ ولی اگر هبه کرده قابل بازپس گرفتن است.
سؤال ۵۸۳. یکی از طلاّب بحرین هستم که با خانمی از لبنان، به مهریه ده هزار لیره لبنانی، ازدواج شرعی و رسمی نمودم؛ ولی متأسّفانه زندگی ما منجر به جدایی شد و نزد یکی از علما با حضور دو مرد عادل صیغه طلاق جاری و مهریه وی پرداخت شد. امّا وی به دادگاه شکایت کرده و منکر دریافت مهریه گردیده است و متأسّفانه من هنگام پرداخت مهریه، شاهدی نگرفتم. حال دو سؤال دارم:
الف) آیا بر او واجب است که برای ادّعای خود قسم بخورد تا بار دیگر مهریه را بگیرد؟ و با توجّه به این که قیمت لیره امروز با قیمت آن به هنگام عقد تفاوت دارد، آیا همان مقدار لیره ذکر شده در حین عقد را باید بدهم، یا ملاک قیمت امروز است؟
جواب: مقتضای قاعده، اقامه بینه توسّط مدّعی است و اگر او بینه نداشت، منکر باید قسم بخورد؛ بنابراین زوجه که در مورد سؤال منکر گرفتن مهریه است باید قسم بخورد و امّا نسبت به تفاوت قیمت مهریه، در صورتی که تفاوت فاحش باشد، ملاک قیمت زمان پرداخت مهریه اوست.
ب) آیا زوجه در مقابل خدماتی که در مدّت زندگانی مشترک انجام داده است، چیزی طلبکار است، در حالی که در این مورد چیزی در ضمن عقد شرط نشده است؟
جواب: اگر شرط نکرده، و عرف و عادت محل بر این است که خدمات زن مجانی است، زوجه مستحقّ چیزی نیست.
